Toen Koningin Margrethe II van Denemarken tijdens haar nieuwjaarstoespraak op 31 december plotsklaps haar aftreden aankondigde was dat meteen wereldnieuws.
Niet alleen had ze in het verleden al meermaals verkondigd dat ze koningin zou blijven tot ze bij wijze van spreken van de troon zou vallen, maar is het sowieso ongehoord dat een Deens monarch aftreedt.

We moeten helemaal terug naar het jaar 1146, toen Koning Erik III om onbekende redenen aftrad en zich terugtrok in het Sankt Knudsklooster bij Odense, waar hij een jaar later overleed.

Rugproblemen

Bekend is dat de koningin al jarenlang kampt met rugproblemen, waardoor ze de laatste jaren tijdens het handen schudden bij recepties en staatsbezoeken van een stoel gebruik moest maken, omdat lang staan te pijnlijk was (en is?).
Vorig jaar februari werd de koningin aan haar rug geopereerd, waarna ze wekenlang uit de running was, ook al was de niet nader geduide operatie “succesvol” verlopen.
Gedurende die tijd trad Kroonprins Frederik als regent op.

Het was die operatie die de koningin deed nadenken over de toekomst van de Deense monarchie, zo zei ze in haar nieuwjaarstoespraak.
“Ik heb besloten dat dit het juiste moment is. Op 14 januari 2024 –52 jaar nadat ik mijn geliefde vader ben opgevolgd– zal ik aftreden als koningin van Denemarken. Ik laat de troon over aan mijn zoon Kroonprins Frederik.”

Omdat Deense monarchen dus normaliter nooit aftreden wordt een troonopvolg(st)er pas koning of koningin als de voorgang(st)er sterft, zodat het aantreden van een nieuwe vorst of vorstin onmiddellijk overgaat van de overledene op de opvolg(st)er.
Vanwege dit overlijden kan er ook nooit sprake van een volksfeest als er een nieuwe koning of koningin is.

Zo bestond het hele ceremonieel van de 15e januari 1972, één dag na het overlijden van haar vader Koning Frederik, uit het verschijnen van de in rouwkleding gestoken Koningin Margrethe op het balkon van Paleis Christiansborg in Kopenhagen met naast haar de Deense premier Jens Otto Krag, die haar na een korte toespraak tot Koningin uitriep (hoewel ze dat toen al was).

Hoewel troonsafstand dus geen Deense constitutionele praktijk is, veronderstelt de Wet inzake troonopvolging van het Koninkrijk Denemarken dat troonsafstand kan plaatsvinden, aangezien § 6 van de wet bepaalt dat de andere bepalingen van de wet –die gebaseerd zijn op de dood van de soeverein– ook van toepassing zijn in het geval dat de monarch afstand doet van de troon.
Ongewoon bij aftredende vorsten en vorstinnen is dat ze na abdicatie nog taken uitvoeren die tot het koninklijk gezag gerekend worden, maar in Denemarken is besloten dat Koningin Margrethe, ondanks haar aftreden, ook als regent kan optreden.

Ceremonie in Paleis Christiansborg

Dit alles betekent dat het vandaag anders zal gaan dan normaal het geval is bij Deense troonswissels.
Zo komen de Deense Raad van State plus de koninklijke hoofdrolspelers bijeen in Paleis Christiansborg in het centrum van Kopenhagen.
Het officiële programma vermeldt dat het kroonprinselijk paar, Frederik en Mary, om 13.35 u vanaf Paleis Amalienborg per auto vertrekt naar Christiansborg, het paleis waar het Deense parlement zetelt, maar waar ook koninklijke ontvangstruimtes zijn.
Om 13.37 u zal Koningin Margrethe vertrekken, eveneens vanuit Amalienborg, maar dan per koets, begeleid door een regiment huzaren.

Om 14.00 uur is iedereen aanwezig in Christiansborg, waar de koningin de akte van abdicatie zal tekenen, waarna Kroonprins Frederik automatisch Koning Frederik X wordt.

Zijn vrouw wordt op dat moment Koningin Mary, terwijl hun oudste zoon Christian, tot op heden zijn vader als kroonprins opvolgt. (In Denemarken noemen ze Christian tot dat moment “de vermoedelijke troonopvolger”.)
Koningin Margrethe behoudt haar titel van koningin.

Na de korte plechtigheid vertrekt Margrethe om 14.15 per auto terug naar Amalienborg.
Vervolgens voorziet het programma in een audiëntie om 14.30 u door de nieuwe koning en koningin voor “speciale gasten”

Om 15.00 wordt vanaf het paleisbalkon de proclamatie van de nieuwe koning afgekondigd, door premier Mette Fredriksen, met Koning Frederik aan haar zijde, die daarna kort het publiek zal toespreken.
Tevens is het de verwachting dat Koningin Mary en Kroonprins Christian op het balkon hun opwachting zullen maken.

Vanaf 15.10 u zullen er door de Sixtus Batterij op het schiereiland Holmen 3 x 27 saluutschoten worden afgevuurd.
Het vertrek van koning en koningin is om 15.30 u per koets, terug naar Amalienborg.
De huzaren die Koningin Margrethe eerder op de middag begeleidden, escorteren het rijtuig.
In het hele land (en tevens in Groenland en op de Faeröereilanden) zal er vanaf overheidsgebouwen en -schepen gevlagd worden

Andere monarchieën

De Deense website van het Hof schetste kort na de abdicatie-aankondiging de situatie in andere monarchieën, waarbij Nederland als voorbeeld diende:

In sommige landen is het (de abdicatie) de gewoonte, of in ieder geval iets dat voorkomt, dat het staatshoofd ruimte maakt voor de volgende generatie door af te treden, afstand te doen.
Dit is onder meer het geval in Nederland, waar vier van de zes vorsten sinds de oprichting van de monarchie in 1813 afstand hebben gedaan. Dit gebeurde voor het laatst in 2013, toen toenmalig koningin Beatrix op Koninginnedag op 30 april de troon overdroeg aan haar oudste zoon, Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander.
Koningin Beatrix nam zelf de troon over door de troonsafstand van haar moeder, koningin Juliana, in 1980.

Net als in Luxemburg is dit in Nederland inderdaad al generaties lang gebruikelijk.
Maar ook andere monarchieën waar dit jarenlang een taboe was, zijn overstag gegaan: zo waren er abdicaties in België (2013), Spanje (2014) en Japan (2019).

De koninklijke standaard

Denemarken is een luilekkerland voor vlaggenliefhebbers. De Denen houden van vlaggen en de nationale vlag de Dannebrog, de oudste nog bestaande nationale vlag ter wereld, is dan ook overal te zien, ook als wimpel.

De Dannebrog kent heel veel variaties en ook de koninklijke standaard is ervan afgeleid. En het blijft niet bij één standaard: er zijn op dit moment in totaal vier versies binnen de koninklijke familie, waarvan de koninklijke standaard van de monarch van Denemarken de belangrijkste is. Die is vandaag dan ook bij Vlagblog te zien.

De basis van de koninklijke standaard, die alleen door Koning Frederik gebruikt wordt is, zoals gezegd, de Dannebrog, maar dan ingehoekt. Dit staat ook wel bekend als het zwaluwstaart-model, waarbij de vlag in twee punten uitloopt.
Over het midden van het witte kruis heen is het koninklijk wapen te zien. Dit is het ‘grote wapen’, wat betekent dat het wapenschild is voorzien van twee schildhouders, twee zogenaamde ‘wildemannen’. Dit alles geplaatst op de koninklijke hermelijnen mantel met kroon. Net onder het schild hangen de ketens van de twee Deense ridderordes, de Orde van de Dannebrog (Dannebrogordenen) en de Orde van de Olifant (Elefantordenen).

Wapen

Voordat we de andere koninklijke vlaggen nader beschouwen, lichten we eerst het wapenschild even van de koninklijke mantel, zodat de onderdelen beter te zien zijn.

Toen Koningin Margrethe op 14 januari 1972 haar vader Frederik IX opvolgde, waren er al plannen in de maak om het wapenschild te vereenvoudigen. Dat van haar vader was nog veel drukker met nog meer wapenschilden op wapenschilden.
Met haar aantreden deed ze afstand van de inmiddels in onbruik geraakte titels van koningin der Wenden en Goten en de hertogelijke waardigheden van Holstein, Stormarn, Dithmarsken en Lanenburg. De bij deze titels behorende wapenschilden werden voortaan weggelaten.

Het huidige wapen is in vieren verdeeld door het rood omzoomde witte kruis van de Dannebrog, met een hartschild daaroverheen.
Het hartschild is geel met twee rode balken, het is het wapen van Oldenburg, het stamland van het Koninklijk Huis.
Veld I en IV zijn identiek en tevens de oudste onderdelen uit het wapen. Ze gaan terug tot de 12e eeuw en tonen drie zogenaamde gaande leeuwen, gekroond en genageld, in blauw op een geel veld.
Iedere leeuw is vergezeld van drie rode hartjes (hoewel we er op beide schilden eentje missen: het 9e hartje valt weg achter het hartschild, daarom hieronder het schild nog even apart). Deze hartjes zijn eigenlijk pompebladeren (vergelijk de vlag van de Nederlandse provincie Friesland).
Dit schild is tevens het nationale wapen van Denemarken.

Veld II toont twee gaande leeuwen in blauw op een geel veld, symbool voor Sleeswijk.
Veld III is, zoals dat heraldisch heet, doorsneden en half gedeeld, waardoor er drie deelvakken ontstaan.
De drie gouden kronen bovenin herinneren aan de Unie van Kalmar (1397-1523/36), een samenwerkingsverband tussen de Scandinavische koninkrijken Denemarken, Noorwegen en Zweden. De drie gouden kronen komen we ook tegen in het wapen van Zweden.
Onderin zien we de symbolen voor de tot Denemarken behorende rijksdelen: de Faeröer (gelegen tussen Schotland en IJsland) en Groenland, gesymboliseerd door respectievelijk een zilveren ram en een zilveren ijsbeer.

Ordes

De eerste van de twee ketens van de ridderordes is de Orde van de Dannebrog (Dannebrogordenen), die in 1672 werd ingesteld door Koning Christiaan V, maar teruggaat op de Orde die Koning Waldemar II reeds in 1219 instelde en de naam draagt van de Deense vlag.
In 1808 bepaalde Koning Frederik VI dat de Orde een moderne Orde van Verdienste met vier graden moest worden.
De Deense overheid is niet scheutig met het verlenen van deze letterlijk kostbare Orde, waarbij de versierselen van de hogere graden in goud en zilver worden uitgevoerd.
Vanaf 1951 kunnen er naast ridders ook dames in de Orde worden opgenomen.

De keten van de Orde bestaat uit aan elkaar geschakelde kruizen en monogrammen met een kruis als pendant.
De monogrammen zijn de W en de C voor respectievelijk Koning Waldemar II en Koning Christiaan V.

Onder de Orde van de Dannebrog zien we de hoogste Deense Orde: de Orde van de Olifant (Elefantordenen).
Deze Orde is net als de Orde van de Dannebrog een van de oudste nog bestaande ridderordes en gaat waarschijnlijk terug tot de door Koning Christiaan I in 1462 opgerichte ‘ordebroederschap’ onder de naam Guds Moders Selskab (Broederschap van de Moeder Gods). Het is mogelijk dat de keten van deze Orde al olifanten had. Vanaf 1508 komt de olifant als symbool van de Orde met zekerheid voor.
De huidige statuten van de Orde werden in 1693 vastgesteld door Koning Christiaan V. Pas vanaf 1958 kan de Orde ook aan vrouwen worden verleend.

De Orde wordt hoofdzakelijk aan staatshoofden en leden van regerende vorstenhuizen verleend. En hoewel het een staatsorde betreft, lijkt het qua verlening dus meer op een Huisorde, omdat automatisch alle Deense prinsen en prinsessen in de Orde worden opgenomen.

Zoals gezegd is het symbool van de Orde een olifant, specifieker een krijgsolifant met een gevechtstoren op de rug, symbool voor het strijdbare christendom.
De keten van de Orde bestaat uit aan elkaar geschakelde olifanten en gevechtstorens met een olifant als pendant.
Als staatshoofd is Koningin Frederik grootmeester van beide ordes.

Gebruik

Terug naar de koninklijke standaard zelf dan. De koning heeft de beschikking over meerdere paleizen, die traditiegetrouw op vaste tijden in het jaar bewoont worden, of Frederik deze gewoonte voortzet zullen we moeten afwachten. Als de koning ten paleize is, is dat te zien aan de koninklijke standaard die dan boven het desbetreffende paleis wappert.

Volgens diezelfde traditie is de monarch ’s zomers meestal te vinden op Slot Marselisborg in Aarhus of Slot Gråsten in het zuiden van Jutland.
In de winter wordt Paleis Amalienborg in het centrum van Kopenhagen gebruikt.

In de lente en de herfst is Paleis Fredensborg aan de beurt, 30 km ten noorden van Kopenhagen.
Daarnaast staat er ’s zomers met enige regelmaat een vaartocht op het programma met het koninklijke jacht Dannebrog, dat dan ook de koninklijke standaard voert.

In verkleinde vorm wordt de koninklijke standaard, net als in andere koninkrijken op hofauto’s gebruikt.

Standaard van de kroonprins

Zoals al vermeld in de introductie zijn er momenteel vier koninklijke vlaggen in gebruik (allemaal zwaluwstaarten) en de tweede in de rij is de standaard van de kroonprins, die sinds 1914 in gebruik is.

Prins Christian is de oudste van de vier kinderen van de koning en koningin en daarmee de kroonprins. Hij werd geboren in 2005, werd op 15 oktober vorig jaar 18 en daarmee staatsrechtelijk meerderjarig, waardoor hij in theorie zijn vader nu al zou kunnen opvolgen.

De standaard van de kroonprins laat het gekroonde nationale wapen zien, omhangen met de keten van de Orde van de Olifant.

Standaard van de Regent

Nummer drie in de serie is een interessante, het is de standaard van de regent en Denemarken is de enige monarchie die hier een aparte vlag voor voert en dat heeft alles te maken met het feit dat in Denemarken ten allen tijde een troongerechtigd lid van het Koninklijk Huis in het land aanwezig moet zijn. Ook deze vlag is in 1914 ingevoerd.
Naast Koning Frederik’s vrouw Mary en broer Joachim, kan vanaf vandaag (in theorie) zijn zoon Kroonprins Christian ook als regent (rigsforstander) optreden en zelfs, zoals we eerder al zagen, tevens de gepensioneerde Koningin Margrethe.

De standaard van de regent toont dan ook de zogenaamde regalia, de symbolen van het koninklijk gezag: de kroon, de gekruiste scepter en rijkszwaard en de rijksappel.

Standaard van het Koninklijk Huis

Deze koninklijke vlag zou je oneerbiedig kunnen betitelen als ‘overig’. Hij toont de koningskroon en is bedoeld voor die leden van het Koninklijk Huis, naast het staatshoofd en troonopvolger.

Volwassen leden van het Huis die deze standaard voeren, Prins Joachim, diens vrouw Prinses Marie en Prinses Benedikte.

Niet meer in gebruik

Tot en met 2018 was er nog een vijfde standaard in gebruik, nl. de standaard van de prins-gemaal, de uit Frankrijk afkomstige echtgenoot van Koningin Margrethe, die op 13 februari 2018 overleed.

Prins Henrik, geboren als Henri de Laborde de Monpezat, voerde een vlag die op het oog veel op die van Koningin Margrethe lijkt, maar uiteraard niet hetzelfde is.

Veld II en III tonen het familiewapen van Henrik, een gouden leeuw met drie gouden sterren op een rood veld. En in plaats van wildemannen, zijn de schildhouders hier twee gouden leeuwen.